10. ทนฺตโปนสิกฺขาปทวณฺณนา

ทสเม อทินฺนนฺติ กาเยน วา กายปฺปฏิพทฺเธน วา คณฺหนฺตสฺส หตฺถปาเส ฐตฺวา กายกายปฺปฏิพทฺธนิสฺสคฺคิยานํ อญฺญตเรน น ทินฺนํ, อปฺปฏิคฺคหิตกสฺเสตํ นามํฯ อปฺปฏิคฺคหิตกญฺหิ ภิกฺขุโน อตฺตโน สนฺตกมฺปิ อชฺโฌหริตุํ น วฏฺฏติฯ ปฏิคฺคหิตํ อนฺตมโส วิสฺสาสิกสนฺตกมฺปิ วฏฺฏติ, ตสฺส ลกฺขณํ วุตฺตวิปลฺลาเสน เวทิตพฺพํฯ สเจ หิ โย โกจิ อนุปสมฺปนฺโน อนฺตมโส ติรจฺฉาโนปิ ภิกฺขุสฺส วา ภิกฺขุนิยา วา หตฺถปาเส ฐิโต กายาทีนํ อญฺญตเรน เทติ, ตญฺเจ ภิกฺขุนา เยน เกนจิ สรีราวยเวน วา, ตปฺปฏิพทฺเธน วา, สํหาริเมน จ อนฺตมโส มญฺเจนาปิ, ธาเรตุํ สมตฺเถน จ อนฺตมโส อตตฺถชาตกรุกฺขปณฺเณนาปิ, สูจิยา ปรามฏฺฐมตฺเตนาปิ ปฏิคฺคหิตํ, ปฏิคฺคหิตเมว โหติฯ ปฏิพทฺธปฺปฏิพทฺธํ นาม อิธ นตฺถิ, ยมฺปิ นตฺถุกรณิยา ทิยฺยมานํ นาสิกาย, อกลฺลโก วา มุเขน ปฏิคฺคณฺหาติ, สพฺพํ วฏฺฏติ, อาโภคมตฺตเมว เหตฺถ ปมาณํฯ ปุพฺพาโภเค จ สติ ปจฺฉา นิทฺทายนฺตสฺส ปตฺเต ทินฺนมฺปิ หตฺถปาเส สติ ปฏิคฺคหิตเมว โหติฯ ยมฺปิ ‘‘ปตฺเตน ปฏิคฺคณฺหิสฺสามี’’ติ นิสินฺนสฺเสว หตฺเถ ปตติ, ตํ วฏฺฏติเยวฯ อภิหฏภาชนโต ปติตรชมฺปิ วฏฺฏติ, ตตฺถ ฐิตนิสินฺนนิปนฺนานํ ปวารณาสิกฺขาปเท วุตฺตนเยเนว หตฺถปาโส เวทิตพฺโพฯ

สเจ ปน ทายกปฺปฏิคฺคาหเกสุ เอโก อากาเส โหติ, เอโก ภูมิยํ, ภูมฏฺฐสฺส สีเสน อากาสฏฺฐสฺส จ ฐเปตฺวา ทาตุํ วา คเหตุํ วา ปสาริตหตฺถํ ยํ อาสนฺนตรํ องฺคํ, ตสฺส โอริมนฺเตน หตฺถปาสปฺปมาณํ ปริจฺฉินฺทิตพฺพํฯ สเจปิ เอโก กูเป โหติ, เอโก กูปตเฏ, เอโก วา รุกฺเข, เอโก ปถวิยํ, วุตฺตนเยเนว หตฺถปาสปฺปมาณํ ปริจฺฉินฺทิตพฺพํฯ ตสฺมิํ ฐตฺวา สเจปิ ทฺเว ตโย วา สามเณรา ยํ มชฺฌิโม ปุริโส อุกฺขิปิตุํ สกฺโกติ, เอวรูปํ ภารํ ปวฏฺเฏนฺตา ภิกฺขุโน ภูมิยํ ฐปิตหตฺถํ อาโรเปนฺติ, อุกฺขิปิตฺวา วา ภิกฺขุโน ปสาริตหตฺเถ เอกเทเสนาปิ ฐเปนฺติ, ตํ ปฏิคฺคหิตเมว โหติฯ ยํ ปน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส ปตฺเต รชํ ปตติ, ตํ อปฺปฏิคฺคหิตเมว โหติ, ตสฺมา ปฏิคฺคเหตฺวาว ภิกฺขา คณฺหิตพฺพาฯ อปฺปฏิคฺคเหตฺวา คณฺหนฺตสฺส วินยทุกฺกฏํ, ตํ ปน ปุน ปฏิคฺคเหตฺวา ภุญฺชนฺตสฺส อนาปตฺติฯ สเจ ‘‘ปฏิคฺคเหตฺวา เทถา’’ติ วุตฺเต วจนํ อสฺสุตฺวา วา อนาทิยิตฺวา วา ภิกฺขํ เทนฺติเยว, วินยทุกฺกฏา มุจฺจติ, ปุน ปฏิคฺคเหตฺวา อญฺญา ภิกฺขา ปฏิคฺคเหตพฺพาฯ สเจ มหาวาโต ตโต ตโต รชํ ปาเตติ, น สกฺกา โหติ ภิกฺขํ คเหตุํ, ‘‘อนุปสมฺปนฺนสฺส ทสฺสามี’’ติ สุทฺธจิตฺเตน อาโภคํ กตฺวา คณฺหิตุํ วฏฺฏติฯ ตํ อนุปสมฺปนฺนสฺส ทตฺวา ปุน เตน ทินฺนํ วา ตสฺส วิสฺสาเสน วา ปฏิคฺคเหตฺวา ภุญฺชิตุํ วฏฺฏติฯ อสฺสุเขฬสิงฺฆาณิกาทีสุ ยํ ฐานโต จวิตฺวา หตฺเถ วา ปตฺเต วา ปตติ, ตํ ปฏิคฺคเหตพฺพํ, องฺคลคฺคํ ปฏิคฺคหิตเมวฯ ปตนฺตมฺปิ โวจฺฉินฺนญฺเจ อนฺตรา น คเหตพฺพํ, อุคฺคหิตกํ นาม โหติ, ตํ ปจฺฉา ปฏิคฺคหิตมฺปิ น วฏฺฏติฯ ยํ ปน เภสชฺชํ วา มูลผลํ วา มาตาทีนํ อตฺถาย คเหตฺวา ฉายตฺถาย วา ผลินิสาขํ อุกฺขิปิตฺวา คจฺฉติ, ตโต ยํ อิจฺฉติ, ตํ ปุน ปฏิคฺคเหตฺวา ปริภุญฺชิตุํ วฏฺฏติฯ โย ปน ตตฺถ ชาตกผลินิสาขาย วา วลฺลิยา วา คเหตฺวา จาเลติฯ ตสฺส ตโต ลทฺธํ ผลํ น วฏฺฏติ, ทุรุปจิณฺณทุกฺกฏญฺจ อาปชฺชติ, อญฺญสฺส ตํ วฏฺฏติ, ผลิรุกฺขํ ปน อปสฺสยิตุํ วา อาลมฺพิตุํ วา วฏฺฏติ, ปฏิคฺคเหตฺวา ฐปิเต ยํ อญฺญํ องฺกุราทิ อุปฺปชฺชติ, ปฏิคฺคหิตเมว ตํฯ

ยาว หิ หตฺถโต มุตฺเต นิรเปกฺโข น โหติ, นิรเปกฺขตาย วา หตฺถโต น มุจฺจติ, ตาว น ปฏิคฺคหณํ วิชหติ, อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปน สมนฺตปาสาทิกายํ วุตฺโตฯ

มุขทฺวารนฺติ คลนาฬิกํฯ มุเขน วา หิ ปวิฏฺฐํ โหตุ, นาสิกาย วา, คเลน อชฺโฌหรณียตาย สพฺพมฺปิ ตํ มุขทฺวารํ ปเวสิตเมว โหติฯ อาหารนฺติ ยํกิญฺจิ ยาวกาลิกํ วา ยามกาลิกํ วา สตฺตาหกาลิกํ วา ยาวชีวิกํ วาฯ สพฺพญฺเหตํ อชฺโฌหรณียตฺตา ‘อาหาโร’ติ วุจฺจติ, ตตฺถ สพฺพมฺปิ ธญฺญํ วา ธญฺญานุโลมํ วา ตาลนาฬิเกรปนสลพุชอลาพุกุมฺภณฺฑปุสฺสผลติปุสผลเอฬาลุกสงฺขาตํ นววิธํ มหาผลญฺเจว อปรณฺณญฺจ, ยญฺจญฺญํ วนมูลปตฺตปุปฺผผลาทิ อาหารตฺถํ ผรติ, ตํ สพฺพํ ยาว มชฺฌนฺหิกกาโล, ตาว ปริภุญฺชิตพฺพโต ยาวกาลิกํ นามฯ อมฺพปานํ ชมฺพุปานํ โจจปานํ โมจปานํ มธุกปานํ มุทฺทิกปานํ สาลูกปานํ ผารุสกปานนฺติ อิมานิ อฏฺฐ ปานานิ, ยานิ จ เตสํ อนุโลมานิ เวตฺตตินฺติณิกมาตุลุงฺคกปิฏฺฐโกสมฺพกรมนฺทาทิขุทฺทกผลปานานิ, เอตานิ สพฺพานิ อนุปสมฺปนฺเนหิ สีโตทเกน มทฺทิตฺวา กตานิ อาทิจฺจปากานิ วา ยาว รตฺติยา ปจฺฉิมยามํ นิทหิตฺวา ปริภุญฺชิตพฺพโต ยามกาลิกานิ นามฯ อวเสเสสุ อนุญฺญาตผลปตฺตปุปฺผรเสสุปิ เอเสว นโยฯ สปฺปิอาทีนิ ปญฺจ เภสชฺชานิ สตฺตาหํ นิทหิตฺวา ปริภุญฺชิตพฺพโต สตฺตาหกาลิกานิ นามฯ อิทํ ปน ยาวกาลิกาทิตฺตยํ กาลวิมุตฺตญฺจ อุทกํ ฐเปตฺวา อวเสสมูลผลาผลาทิ ยํ เนว ขาทนียตฺถํ น โภชนียตฺถํ ผรติ , ตํ ยาวชีวํ นิทหิตฺวา สติ ปจฺจเย ปริภุญฺชิตพฺพโต ยาวชีวิกํ นามฯ อาหเรยฺยาติ ปเวเสยฺยฯ อญฺญตฺร อุทกทนฺตโปนาติ อิทํ อนาหาเรปิ อุทเก อาหารสญฺญาย, ทนฺตโปเน จ ‘‘มุขทฺวารํ อาหฏํ อิท’’นฺติ สญฺญาย กุกฺกุจฺจายนฺตานํ กุกฺกุจฺจวิโนทนตฺถํ วุตฺตํฯ อุทกญฺหิ ยถาสุขํ ปาตุํ, ทนฺตกฏฺฐญฺจ ทนฺตโปนปริโภเคน ปริภุญฺชิตุํ วฏฺฏติฯ ฐเปตฺวา ปน อิทํ ทฺวยํ อวเสสํ อชฺโฌหรณตฺถาย คณฺหโต คหเณ ทุกฺกฏํ, อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร ปาจิตฺติยํ, สเจปิ ทนฺตกฏฺฐรโส อชานนฺตสฺส อนฺโต ปวิสติ, ปาจิตฺติยเมวฯ

เวสาลิยํ อญฺญตรํ ภิกฺขุํ อารพฺภ อทินฺนํ อาหารํ อาหรณวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, ‘‘อญฺญตฺร อุทกทนฺตโปนา’’ติ อยเมตฺถ อนุปญฺญตฺติ, สาธารณปญฺญตฺติ , อนาณตฺติกํ, ติกปาจิตฺติยํ, ปฏิคฺคหิตเก อปฺปฏิคฺคหิตสญฺญิโน, เวมติกสฺส วา ทุกฺกฏํฯ ปฏิคฺคหิตสญฺญิสฺส, อุทกทนฺตโปเน, จตฺตาริ มหาวิกฏานิ สติ ปจฺจเย อสติ กปฺปิยการเก สามํ คเหตฺวา ปริภุญฺชนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ เอตฺถ ทุพฺพโจปิ อสมตฺโถปิ กปฺปิยการโก อสนฺตปกฺเขเยว ติฏฺฐติ, ฉาริกาย อสติ สุกฺขทารุํ ฌาเปตฺวา, ตสฺมิญฺจ อสติ อลฺลทารุํ รุกฺขโต ฉินฺทิตฺวาปิ กาตุํ, มตฺติกตฺถาย จ ปถวิํ ขณิตุมฺปิ วฏฺฏติ, อิทํ ปน จตุพฺพิธมฺปิ มหาวิกฏํ กาโลทิสฺสํ นาม สปฺปทฏฺฐกฺขเณเยว สามํ คเหตุํ วฏฺฏติ, อญฺญทา ปฏิคฺคาหาเปตฺวา ปริภุญฺชิตพฺพํฯ อปฺปฏิคฺคหิตกตา, อนนุญฺญาตตา, ธูมาทิอพฺโพหาริกาภาโว, อชฺโฌหรณนฺติ อิมาเนตฺถ จตฺตาริ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ เอฬกโลมสทิสานีติฯ

ทนฺตโปนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

โภชนวคฺโค จตุตฺโถฯ

5. อเจลกวคฺโค

1. อเจลกสิกฺขาปทวณฺณนา

อเจลกวคฺคสฺส ปฐเม เอเตสํ อเจลกาทีนํ อญฺญติตฺถิยานํ ยํกิญฺจิ อามิสํ เอกปฺปโยเคน เทนฺตสฺส เอกํ ปาจิตฺติยํ, อวจฺฉินฺทิตฺวา อวจฺฉินฺทิตฺวา เทนฺตสฺส ปโยเค ปโยเค ปาจิตฺติยํฯ

เวสาลิยํ อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อารพฺภ ปริพฺพาชิกาย ทฺเว ปูเว ทานวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, อสาธารณปญฺญตฺติ, อนาณตฺติกํ, ติกปาจิตฺติยํ, อุทกทนฺตโปนํ เทนฺตสฺส, อติตฺถิเย ติตฺถิยสญฺญิสฺส, เวมติกสฺส จ ทุกฺกฏํฯ อติตฺถิเย อติตฺถิยสญฺญิสฺส, อนุปสมฺปนฺเนน ทาเปนฺตสฺส, เตสํ สนฺติเก ภาชนํ นิกฺขิปิตฺวา ‘‘อิทํ คณฺหถา’’ติ ภณนฺตสฺส, เตสํ วา นิกฺขิตฺตภาชเน เทนฺตสฺส, พาหิรเลปํ เทนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ อญฺญติตฺถิยตา, อนนุญฺญาตตา, อชฺโฌหรณียํ อชฺโฌหรณตฺถาย สหตฺถา อนิกฺขิตฺตภาชเน ทานนฺติ อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ เอฬกโลมสทิสานีติฯ

อเจลกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อุยฺโยชนสิกฺขาปทวณฺณนา

ทุติเย ทาเปตฺวา วา อทาเปตฺวา วาติ ยํกิญฺจิ อามิสํ ทาเปตฺวา วา น ทาเปตฺวา วาฯ อุยฺโยเชยฺยาติ มาตุคาเมน สทฺธิํ หสนกีฬนรโหนิสชฺชาทีนิ กตฺตุกาโม ‘คจฺฉา’ติอาทีนิ วตฺวา อุยฺโยเชยฺยฯ เอตเทวาติ เอตํ อนาจารเมว ปจฺจยํ กริตฺวา, น อญฺญํ ปติรูปํ การณํฯ ปาจิตฺติยนฺติ อุยฺโยชนมตฺเต ตาว ทุกฺกฏํ, ยทา ปนสฺส โส ทสฺสนูปจารํ วา สวนูปจารํ วา เอเกน ปาเทน วิชหติ, อปรํ ทุกฺกฏํ, ทุติเยน วิชหิเต ปาจิตฺติยํฯ เอตฺถ จ ทสฺสนูปจารสฺส อชฺโฌกาเส ฐตฺวา ทฺวาทสหตฺถปฺปมาณํ, ตถา สวนูปจารสฺสฯ สเจ ปน อนฺตรา กุฏฺฏทฺวารปาการาทโย โหนฺติ, เตหิ อนฺตริตภาโวเยว อุปจาราติกฺกโมฯ

สาวตฺถิยํ อุปนนฺทํ อารพฺภ อุยฺโยชนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, สาธารณปญฺญตฺติ, อุยฺโยชนาณตฺติกาย สาณตฺติกํ, ติกปาจิตฺติยํ, อนุปสมฺปนฺเน ติกทุกฺกฏํ, อุภินฺนมฺปิ กลิสาสนาโรปเน ทุกฺกฏเมว, ‘‘อุโภ เอกโต น ยาเปสฺสามา’’ติ เอวมาทีหิ ปติรูปการเณหิ อุยฺโยเชนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ อนาจารํ อาจริตุกามตา, ตทตฺถเมว อุปสมฺปนฺนสฺส อุยฺโยชนํ, เอวํ อุยฺโยชิตสฺส อุปจาราติกฺกโมติ อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ อทินฺนาทานสทิสานีติฯ

อุยฺโยชนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. สโภชนสิกฺขาปทวณฺณนา

ตติเย สห อุโภหิ ชเนหีติ สโภชนํ, ตสฺมิํ สโภชเนฯ อถ วา สโภชเนติ สโภเค, ราคปริยุฏฺฐิตปุริสสฺส หิ อิตฺถี โภโค, อิตฺถิยา จ ปุริโส, เตเนวสฺส ปทภาชเน ‘‘อิตฺถี เจว โหติ, ปุริโส จา’’ติอาทิ (ปาจิ. 281) วุตฺตํฯ อนุปขชฺช นิสชฺชํ กปฺเปยฺยาติ อนุปวิสิตฺวา นิสีเทยฺย, ยํ ตสฺมิํ กุเล สยนิฆรํ, ตสฺส มหาจตุสฺสาลาทีสุ กตสฺส มหลฺลกสฺส ปิฏฺฐสงฺฆาฏโต หตฺถปาสํ วิชหิตฺวา อนฺโตสยนสฺส อาสนฺเน ฐาเน, ขุทฺทกสฺส วา เวมชฺฌํ อติกฺกมิตฺวา นิสีเทยฺยาติ อตฺโถ, เอวํ นิสินฺนสฺส ปาจิตฺติยํฯ

สาวตฺถิยํ อุปนนฺทํ อารพฺภ อนุปขชฺช นิสชฺชนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, สาธารณปญฺญตฺติ, อนาณตฺติกํ, ติกปาจิตฺติยํ, อสยนิฆเร สยนิฆรสญฺญิโน, เวมติกสฺส วา ทุกฺกฏํฯ นสยนิฆรสญฺญิสฺส, วุตฺตลกฺขณํ ปเทสํ อนติกฺกมิตฺวา นิสินฺนสฺส, ภิกฺขุสฺมิํ ทุติยเก สติ, อุโภสุ นิกฺขนฺเตสุ วา, วีตราเคสุ วา นิสีทนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ อวีตราคชายมฺปติกานํ สนฺนิหิตตา, สยนิฆรตา, ทุติยสฺส ภิกฺขุโน อภาโว, อนุปขชฺช นิสีทนนฺติ อิมาเนตฺถ จตฺตาริ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ ปฐมปาราชิกสทิสานีติฯ

สโภชนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4-5. รโหปฏิจฺฉนฺน-รโหนิสชฺชสิกฺขาปทวณฺณนา

จตุตฺถปญฺจมานิ สาวตฺถิยํ อุปนนฺทํ อารพฺภ ปฏิจฺฉนฺนาสเน จ, รโห จ นิสชฺชนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตานิ, สาธารณปญฺญตฺติโย, เอเตสมฺปิ สมุฏฺฐานาทีนิ ปฐมปาราชิกสทิสาเนวฯ เสโส กถานโย อนิยตทฺวเย วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพฯ

รโหปฏิจฺฉนฺน-รโหนิสชฺชสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ